Brain rot bestaat niet, maar is wel een gevaar voor de ontwikkeling
overconsumptie van lege content kan de ontwikkeling remmen en kritische vaardigheden verslappen
Brain rot is een catchy term, en ik snap dat deze in het VK gekozen is als het woord(en?) van het jaar. Brain rot refereert zowel aan 1) een proces dat de hersens en cognitieve functies aantast, als 2) aan de content die zou bijdragen aan dat proces.
Als we kijken naar de eerste betekenis, dan is het ook goed om op te merken dat brain rot helemaal geen nieuwe term is, en ik denk ook geen nieuw idee.
De term brain rot werdt in 1854 geïntroduceerd in het boek “Walden” van David Thoreau (aanrader! ook de game versie). Terwijl Thoreau zich had teruggetrokken in een hutje in het bos, om zich te wijden aan een simpel en contemplatief leven, reflecteerde hij op de huidige maatschappij:
"While England endeavors to cure the potato-rot, will not any endeavor to cure the brain-rot, which prevails so much more widely and fatally?”
Ook toen maakte hij zich zorgen over de oppervlakkigheid van zijn medemens, en hoe dat een gevaar was voor de maatschappij. Deze zorgen gaan al veel verder terug. Denk bijvoorbeeld aan de uitspraak van Socrates, in 399 voor Christus:
“Het niet-onderzochte leven is niet de moeite waard om te leven”
Socrates geloofde ook dat een leven zonder introspectie, zelfreflectie en kritisch denken in wezen betekenisloos is. Ik kan mij daar goed in vinden. Blijkbaar ligt oppervlakkigheid al op de loer sinds de begindagen van onze democratie.
In het verleden hebben we vergelijkbare reacties gezien bij de opkomst van nieuwe technologieën zoals; boeken (lectuur vs. literatuur), televisie (Mtv!), en het natuurlijk het internet. Hier is het meestal de oudere generatie geweest die zich zorgen maakte over de jongeren (een interessante omkering was dat Socrates tot de dood veroordeeld werd voor het verpesten van de jeugd, door ze juist te laten nadenken).
Is er dan dus niks nieuws onder zon? Ik denk het wel. Tast social media dan echt de hersens aan? Nee, maar….
Nee, onze hersenen rotten niet weg bij het zien van bepaalde content, we kunnen brain rot content niet vergelijken met bijvoorbeeld snoep. Het lijkt er misschien op, in de zin dat het misschien op korte termijn lekker is, maar in snoep zit suiker, en dat voedt direct de bacteriën die er op hun beurt er voor zorgen dat je tanden letterlijk gaan rotten. Dit gebeurt niet als je bijvoorbeeld naar het beroemde brain rot filmpje skibbidi toilet kijkt. Of als een peuter 5 minuten naar Cocomelon onzin kijkt. Je hersens gaan niet van rotten van brain rot.
Maar, het gevaar van brain rot schuilt hem juist in de afwezigheid van content, in de oppervlakkigheid. Brain rot content is per definitie triviaal en niet uitdagend, en toch gek genoeg boeiend. Op zich onschadelijk, maar het wordt een probleem als er sprake is van overconsumptie. Oftewel, dat je zoveel van die content tot je neemt dat je daar door kansen om jezelf, en dus je hersens, verder te ontwikkelen misloopt. De hersenen - en zeker die van kinderen en jongeren - moeten uitgedaagd worden om te groeien.
“use it or lose it”
Tijdens de ontwikkeling vroege ontwikkeling van het brein komen er in veel hersen gebieden steeds meer verbindingen tussen neuronen bij. Deze extra verbindingen scheppen de mogelijkheid om extra goed te leren. Gedurende de ontwikkeling zullen een aantal van deze verbindingen weer verdwijnen. Maar dat gebeurt niet zomaar. De verbindingen die je gebruikt die blijven bestaan, degene die je niet nodig hebt sterven af. Oftewel ”use it or lose it”. Hoe meer je de hersens uitdaagt en stimuleert , hoe meer verbindingen je behoud.
Dit effect laat zich goed illustreren aan de hand van bekende studies naar de impact van omgevingsfactoren op de hersenontwikkeling van ratten. In dit onderzoek wordt gekeken naar genetisch identieke ratten die opgroeien in een zeer saaie omgeving waar niks te doen is, of opgroeien in een rijke omgeving met veel vrienden, kleurrijke objecten en een rad om in te rennen (zie figuur). Op het moment dat de ratten de volwassen leeftijd hebben bereikt bestuderen de onderzoekers de neuronen in de breintjes van deze ratten.
De neuronen van ratten in die opgroeide in de rijke omgeving hadden zichtbaar meer verbindingen dan de neuronen van ratten in de standaard omgeving (zie figuur). De vergelijking is snel gemaakt. Een omgeving gevuld met brain rot zal het brein niet stimuleren en uitdagen, en kan als gevolg hebben dat de ontwikkeling achter gaat lopen.
In een recent artikel in de Volkskrant van Kaya Bouma wordt, nu nog vooral anekdotisch, ook deze link gelegd tussen de groeiende schermtijd van baby’s, peuters en kleuters en de achterruitgang in hun cognitieve en sociale vaardigheden. Zo blijkt uit Australisch onderzoek dat voor elke minuut dat een 3-jarig kind achter een scherm doorbrengt het vijf woorden minder zegt, en zeven woorden minder hoort. Dat telt wel op. Dus ook al is het verband met schermtijd en geremde ontwikkeling nog niet bewezen, is het niet ondenkbaar dat urenlang naar lege content kijken de ontwikkeling remt.
De wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raad dan ook aan om tot 2 jaar zo min mogelijk schermtijd en tot 5 jaar maximaal 1 uur per dag. Ook de tweede kamer wil graag richtlijnen voor schermtijd. En dat is natuurlijk ook goed idee. Maar, ik wil hier dan toch even een lans breken voor sesamstraat. Want het is goed te beseffen dat schermtijd ook een leeg begrip is. We moeten kritisch kijken wat er op dat scherm gebeurt, en in welke context (wie kijkt er mee).
Naar sesamstraat zijn ondertussen vele studies die de effecten hebben bestudeerd over tientallen jaren in veel verschillende landen. De resultaten zijn overwegend positief, en er zijn brede en langdurig positieve uitkomsten op cognitieve en sociale vaardigheden en wereldkennis (zie bv deze studie). Maar ook is er bewijs dat sommige educatieve apps, vooral met rekenen, positieve effecten laten zien. Recent onderzoek laat ook zien da het samen kijken naar een scherm ook vaak positief uit pakt (aangenomen dat er dan wel gepraat wordt). Het scherm kan dus ook zeker een rijke omgeving zijn.
Het is dus vooral overconsumptie van brain rot dat voor met name voor kinderen en jongeren een probleem is. Ook puberbreinen zijn nog vol in ontwikkeling en moeten nog veel leren, maar ook volwassenen gaan niet vrijuit.
you don't eat junk food, it eats you
Veel vaardigheden zijn in de hersens net als spieren, als je ze niet gebruikt dan worden ze slap. Dit geld ook voor volwassenen. Een tweede taal die je jaren niet spreekt zakt langzaam weg. Zo gaat dat ook met fantasie, creativiteit, empathie en kritisch denken. Je wordt door brain rot niet meer mentaal uitgedaagd, dus als het dan een keer moeilijk wordt, en je moet ergens harder over nadenken, zal je het waarschijnlijk ook eerder opgeven. Hier zien denkers zoals Socrates en Thoreau dan ook het gevaar; er zijn veel zaken in het leven die lang, kritisch en creatief denken nodig hebben. Maar dat is nog niet alles.
Amusing ourselves to death
Brain rot leidt ook af. Zolang je naar irrelevante, oppervlakkige troep kijkt, kijk je ook weg van de dingen die echt belangrijk zijn. In je eigen leven, en de rest van de wereld. Ook deze analyses is niet nieuw. Neil Postman schreef hier al over in 1985 in zijn boek “Amusing ourselves to death”. In dit vooruitziende boek beschreef hij hoe wij niet in een Orwelliaanse “1984” maatschappij leven maar, in een Huxleyiaanse Brave New World.
“In the Huxleyan prophecy, Big Brother does not watch us, by his choice. We watch him, by ours”
In de wereld van 1984 komt de controle van bovenaf, Big Brother is een dictoriaal systeem dat iedereen nauwlettend in de gaten houdt, mensen worden onderdrukt door dwang, censuur en angst (een soort Noord-Korea). In de Brave New World, zien we een wereld waarin mensen hun vrijheid en intellect vrijwillig opgeven in ruil voor genot, afleiding en comfort. Mensen worden passief, en daardoor makkelijk te controleren, door overmatige consumptie van entertainment en triviale afleidingen.
De overheid in Brave New World speelde zelf een actieve rol in dit proces door het verstrekken van de drugs Soma. Postman zag hoe de entertainment industrie, toen met name film en televisie, de rol van Soma in nam. In onze tijd wordt SOciale MediA verstrekt door bedrijven die daar ook nog eens goed aan verdienen[1]. Net als in Brave New World kiezen mensen er zelf voor, maar zijn zich niet bewust zijn van de impact van hun verslaving aan triviale content. Deze vergelijking van Soma en Social Media is later ook verder uitgewerkt door Byung-chul Han.
Conclusie
Ons brein mag dan niet rotten als het in aanraking komt met debiele lege filmpjes, het kan bij overmatig gebruik voor kinderen en jongeren wel een rem zetten op de ontwikkeling.
Ook voor volwassenen kan een overvloed aan triviale content een afbreuk doen aan het kritische en empathische denkvermogen, en afleiden van werkelijke problemen.
In die zin is het een reëel gevaar, voor het individu en de maatschappij. Gezien de letterlijke eindeloze hoeveelheid van deze content, en dat deze altijd binnen handbereik is, is dit gevaar groter dan ooit. Onze maatschappij lijkt alweer een stukje meer op Brave New World dan we denken.
Om met een positieve noot te eindigen. Ik denk dat brain rot nu woord van het jaar wint een goede reflectie is van de tijdsgeest. Het geeft de groeiende bewustwording weer over de hoeveelheid troep die mensen, van jong tot oud, tot zich nemen op social media. En dat die troep dus niet per se goed voor je is. Deze bewustwording begon dus bij jongeren (GenZ & Alpha), en als we dat zo bekijken is dat eigenlijk ook heel positief nieuws, ook over deze generaties die toch niet vaak positief in het nieuws zijn.
(Her)Lees tip: Brave New World
[1] Deze lijn is nu door Elon Musk’s rol in de Trump regering wel sterk aan het vervagen.